James Henry Savory, 1936

James Savory

• Archiefnaam: J. H. Savory
• Periode: 1930 -1938
• Archiefinstelling: Noord-Hollands Archief
• Locatie: Amsterdamse Waterleidingduinen, De Beer, Griend, Haarlem, Naardermeer, Polder IJdoorn, Texel, De Wieden, Het Zwanenwater Provincie: Friesland, Noord-Holland, Overijssel, Zuid-Holland
• Soorten: Baardman, Dwergstern, Grauwe Kiekendief, Griel, Grote Gele Kwikstaart, Grote Stern, Kemphaan, Kluut, Lepelaar, Strandplevier, Wielewaal, Zwarte Specht, Zwarte Stern
• Bron: Glasnegatieven met metagegevens over soort, datum en plaats. Deels ook dagboekaantekeningen.

• Inleiding

Het archief betreft de Nederlandse collectie glasnegatieven van James Henry Savory  over de door hem waargenomen vogels in Nederlandse natuurgebieden. Hij liet zich doorgaans aanspreken als Harry Savory (HS). De kwaliteit van de foto’s is hoog en komt voort uit de pionierservaring van JHS met fotografie van grotten in de Mendip Hills ten zuiden van Bristol in Engeland. Die grotten zijn fotografisch door HS als fotograaf-speleoloog goed gedocumenteerd in een tijd dat zoiets vindingrijkheid en volharding in vaak moeilijke omstandigheden vereiste. Het foto materiaal van de grotten in Mendip Hills is ondergebracht deels in het Wells Museum en deels bij de University of Bristol Spelaeological Society. De huidige collectie over de vogelfotografie van JHS in Nederland, is in september 2016 door zoon John Savory (West-Linton, Schotland) overgedragen aan de WOE, met het verzoek deze in een Nederlandse museum- of archiefinstelling onder te brengen. In januari 2017 is de collectie via de WOE geschonken aan het Noord-Hollands Archief.

• Archiefbeschrijving

De collectie omvat ruim 481 glasnegatieven in goede conditie. De foto’s, opgeslagen in kartonnen foto-doosjes zijn samen verpakt in 2 houten kistjes. Bij de collectie zijn dagboekaantekeningen aanwezig van HS uit 1930 tussen 15 mei en 2 juni. Ook is een lijst van zijn Nederlandse vogelfoto’s, samengesteld door zijn zoon, bij de collectie aanwezig en ingevoerd in Excel. Daarin zijn de negatieven voorzien van gegevens over soort, datum, locatie en aantal negatieven. De foto’s zijn daardoor vrijwel volledig van datum en plaats voorzien. Van totaal 13 foto’s (3%) is de plaats van opname nog te bepalen.

Totaal fotografeerde HS 32 Nederlandse broedvogelsoorten. Daaronder enige voormalige broedvogels van Texel, zoals Wielewaal (1930), Grauwe Kiekendief en Zwarte Stern (1931).
Deze collectie bestaat voor de helft uit foto’s van Texel en voor de andere helft uit foto’s van acht andere gebieden. Het geheel betreft vier Nederlandse provincies (Tabel 1).

• Ornithologische betekenis

Het archief heeft een belangrijke historisch-ornithologische betekenis voor Nederland. 

De collectie documenteert het belang van natuurgebieden in de jaren dertig (Texel, Griend, Zwanenwater, De Beer) en de bescherming van vogelkolonies in deze gebieden. Tevens geeft de collectie een beeld van de intensieve relatie tussen Engelse naturalisten en Nederland, zoals blijkt uit betrokkenheid van Engelse natuurfotografen en vogelonderzoekers bij de Nederlandse natuur sinds de eerste helft van de negentiende eeuw (Seebohm, Sclater, Selous, Jourdain, Kearton, R.B. Lodge, Ticehurst, Hosking en anderen). In 1890 maakte Thijsse op Texel kennis met enkele Engelse amateur-ornithologen: Henry en Charles Chandler. Die relatie hield stand in een jarenlange briefwisseling. In Engeland was vogelbescherming rond 1890 al een actueel thema, nog voordat die ontwikkeling in Nederland op gang kwam. Het contact van HS met Strijbos in 1930 is een voortzetting van de Engels-Nederlandse band, maar in een tijd dat het niveau van natuurkennis hoger was in Engeland dan in Nederland.
De historisch-ornithologische waarde vloeit mede voort uit het feit dat HS vogelsoorten in hun broedgebied fotografeerde bij het nest en/of met jongen en eieren. Het betreft soorten die een kleine eeuw geleden in natuurbeschermingskringen al aandacht kregen. Een korte opsomming:

- Griel: sinds 1958 niet meer broedend vastgesteld in Nederland. HS fotografeerde de soort op de broedplaats in de Amsterdamse Waterleidingduinen bij De Zilk (11 negatieven, 1932);

- Lepelaar: na een forse afname waren er rond 1930 nog slechts twee kolonies in Nederland: die in het Zwanenwater en het Naardermeer. JHS was in 1935-1936 niet de eerste natuurfotograaf die in de kolonie van het Zwanenwater een serie beelden van de daar gevestigde Lepelaarkolonie maakte. Burdet en Strijbos maakten hiervan al begin jaren 1930 foto- en filmopnamen. Van beiden is het materiaal in het Nederlands Fotomuseum.
De opnamen van HS overtreffen echter die van zijn voorgangers in kwaliteit (25 negatieven,1935; 29 negatieven, 1936);

- Kluut: 36 nestopnamen van deze kustbroedvogel van twee broedlocaties (Texel, 1930: 22 negatieven; De Beer, 1933: 14 negatieven);

- Grote Stern: HS fotografeerde de kolonie op De Beer in 1935 en 1936 (respectievelijk 7 en 12 negatieven) en die op Griend in 1937 (12 negatieven). Foto’s uit de jaren dertig van deze kolonies zijn zeldzaam;

- Dwergstern: deze soort is een kustgebonden broedvogel die mede vanwege strandrecreatie in heel NW-Europa onder druk staat (Texel, 1930: 8 negatieven);

- Strandplevier: schaarse broedvogel in Nederland; het voorkomen staat onder druk om dezelfde reden als bij de Dwergstern. Al in de jaren dertig ging de soort op Texel achteruit en is daar thans een schaarse incidentele broedvogel (Texel, 1930: 8 negatieven);

- Kemphaan: de soort is in de 20e eeuw voor meer dan 95% afgenomen als broedvogel in Nederland. Tot 1950 nog ca. 6000 paar. Texel behoorde tot het permanent bevolkte broedgebied, totdat in 1993 nog maar één (laatste?) broedgeval resteerde (Texel, 1930: 23 negatieven en 1931: 13 negatieven);

- Zijn vroege nestopnamen in Overijssel van Baardman en Grote Gele Kwikstaart (1937) en Zwarte Specht (1938).

- Deze foto-collectie sluit aan bij de collecties van Burdet en Strijbos in het Nederlands Fotomuseum, en vormt daarop een aanvulling zowel qua gefotografeerde gebieden als qua vastgelegde soorten. Er is ook een relatie met het archief van NM in het Stadsarchief Amsterdam (secretariaatsarchief Jan Drijver).

HS maakt deel uit van de in Nederland actieve pioniers van de vogelfotografie, en verdient daarin ook een erkende plaats. Vogelfoto’s van HS zijn gepubliceerd in diverse Nederlandse natuurboeken zoals in

- Drijver J. 1934, Texel vogeleiland, L.J. Veen, Amsterdam.

- Drijver J. 1960, De vogels en de mens, L.J. Veen, Amsterdam.

- Jaarboek Natuurmonumenten 1929-1935.

- Hulsbos K. 1961, Het wondere leven in onze duinen, Elsevier, Amsterdam.

• Links

• Over de archiefvormer

 SAVORY, James Henry, geboren op 25 augustus 1889 in het Engelse Cirencester, waar zijn overgrootvader meubelmaker was. Zijn grootvader startte daar een drukkerij en uitgeverij, wat zijn vader Ernest voortzette. JHS overleed 25 juni 1962.

Zakelijke overwegingen brachten HS regelmatig naar Nederland, waar hij en zijn vrouw bevriend raakten met Jan P. Strijbos (1891-1983) en Jan Drijver (1886-1963), de toenmalige secretaris van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland (NM) en tevens van de Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming van Vogels (VB). In 1930 maakte hij in Nederland een ‘vogeltocht’ met Strijbos. Op enkele foto’s in de collectie staan zij dan ook gezamenlijk afgebeeld en buiten de genoemde 481 negatieven zijn er in het materiaal ook zeven glaspositieven van Strijbos. De contacten met Strijbos en Drijver zorgden er voor dat hij toegang kreeg tot uit vogelkundig oogpunt belangrijke gebieden, waaronder Texel (1930, 1931), de Amsterdamse Waterleidingduinen bij Haarlem en De Zilk (1931, 1932), De Beer (1933, 1935, 1936), polder IJdoorn bij Durgerdam, Het Zwanenwater (1935, 1936), het vogeleiland Griend (1937) en Overijssel (1937, 1938). Diverse van deze gebieden werden aangekocht of beheerd door NM of VB.

De cultuurhistorische waarde van de fotocollectie hangt samen met het persoonlijke netwerk van JHS (in Nederland: de kring van NM en VB) en zijn eigen specifieke interesses. Hier telt op de eerste plaats de geschetste relatie van HS met Strijbos en Drijver. Enige foto’s van HS werden gepubliceerd in Nederlandse vogelboeken (onder meer Drijver, “Texel – het vogeleiland”, 1934, pagina 85, 96, 210, 216) en Jaarboek Natuurmonumenten, 1929-1935 plaat I, VI en VIII, en mogelijk XXX en XXXI). Afdrukken van enkele foto’s van JHS bevinden zich in het archief van NM en in het Stadsarchief Amsterdam. De ornithologische interesse en activiteit van HS blijkt onder meer uit het feit dat hij voorzitter was van de ornithologische sectie van de Bristol Naturalists’ Society in 1933, 1935-38 en 1945-47. Ook was hij in de jaren ’30 lid van de British Falconers’ Club. In die hoedanigheid had hij contacten met Nederlandse valkerij adepten zoals A.E.H. Swaen. Zie foto voorin diens Valkerij in de Nederlanden, 1936, is van HS. In tweede instantie is van belang de positie van JHS in Nederlands-Engelse relaties op het gebied van vogelkunde en kunst. Zijn artistieke interesse erfde hij van zijn vader Ernest. Diens zakelijke bezigheden als “kwaliteits drukker en uitgever” zorgden voor contact met personen in het artistieke circuit, en JHS intensiveerde dit (bijv. Eric Ennion, Peter Scott, Joseph Wolf en Archibald Thorburn).
Een illustratie van zijn krachtig netwerk in Nederland is het volgende citaat van Nol Binsbergen: “Ook een behoorlijke fotoserie of film, die het leven van onze lepelaars op de broedplaats in beeld brengt, bestond niet want uitzonderingen waardoor men toestemming voor dit doel kon verkrijgen, werden niet gemaakt. Of eigenlijk toch wel; naar ik meen was het een Engelse vogelfotograaf die enkele jaren voor de oorlog een fotoserie maakte van onze lepelaars op de broedplaats”.
[Die broedplaats betreft Het Zwanenwater en de bedoelde fotograaf was HS].

• Biografieën

Savory J. (ed.) 1990, A man deep in Mendip, the caving diaries of J.H. Savory 1910 – 1921, Allan Sutton Publishing Ltd., Stroud.

• Bronnen

Binsbergen N. 1995, De Lepelaars van de Muy, Uitgave het Open Boek, Den Burg, Texel (zie pag. 14).

Saris F. 2018, Natuurbescherming als hartstocht, Victor Westhoff (1916 – 2001), ISVW uitgevers, Leusden (zie pag. 17-18 e.a.).